VIVES SpellenLab beschikt over één van de grootste spellencollecties ter wereld. En die wordt bewaard in Brugge! Deze unieke collectie bevat ook zo’n 4.000 historische spellen, die staan voor bijna 300 jaar spelgeschiedenis, van 1738 tot vandaag. Al deze spellen zijn nu beschreven, gefotografeerd en duurzaam verpakt volgens de regels van de kunst. Dit is het werk van een groep van een tiental vrijwilligers van Erfgoedcel Brugge. Zij startten in 2018 na het volgen van een opleiding voor dit monnikenwerk onder begeleiding van de medewerkers van het SpellenLab. En het resultaat mag er zijn! Je kan het bewonderen op ErfgoedBrugge, de virtuele verzamelplek van Brugse erfgoedcollecties.
Om de afronding van dit jarenlange registratietraject te vieren, kozen de vrijwilligers nogmaals een favoriet spel uit. Dit keer met focus op eerste helft van de 20ste eeuw. In die periode waren speldozen meestal rood van kleur. Rood karton was toen makkelijk te maken. Tijdens de Eerste Wereldoorlog controleerde de Duitse bezetter de kartonproductie om de propaganda in eigen handen te houden. Spellen moesten uit rood karton gemaakt worden. Elke speluitgever kreeg genummerde rollen rood karton. Pas vanaf 1948 duiken opnieuw spellen op in andere kleuren, met Monopoly als koploper. Voor spellen zoals Halma en Mens erger je niet bleef de rode kleur verder gehandhaafd tot ca. 1970 omwille van de herkenbaarheid. Vandaar dat heel wat spellen uit de 20ste eeuw in een rode doos zitten.
Ontdek hier een staalkaart van de deelcollectie rode speldozen via de blik van onze vrijwilligers!
De 'woensdaggroep'
Lieve
Kabouter-Roulette
Ik heb dit spel gekozen omdat het mij intrigeerde. Wat komen kabouters doen in een gokspel uit de casino’s? Deze roulette is echter getransformeerd tot een gezellig familiespel. In de spelregels staat deze leuke aanhef: "Dat is nu eens een vrolijk spelletje, deze Kabouter-Roulette! Wat een pret, als de kleine kobolden op de draaiende vlakte springen en er vrolijk mee in het rond draaien." Nadat de schijf wordt gedraaid en een van de spelers aftelt, lanceert iedereen samen zijn kabouter. Het vergt behendigheid … en een portie geluk om punten te scoren. Al verlies je die punten misschien terug even snel.
Objectnummer: 21293
Miet
De wakkere Oceaan-Vliegers
Dit spel uit 1929 gaat over de eerste vluchten naar (overzeese) continenten. Het is de bedoeling om een vliegtuigje te lanceren met een kartonnen springplank als schietmechanisme. Daarbij mik je op de landkaart om punten te verzamelen. Neerstorten betekent gelukkig alleen maar negatieve punten!
Wat mij heeft aangesproken in dit spel zijn vooral de mooie tekeningen op de doos, de wereldkaart en de vliegtuigjes. Daarnaast is er ook de historische achtergrond die wordt meegeven. In de spelregels wordt beschreven ‘hoe de techniek met reuze schreden vooruit gaat’ door te kijken naar de ‘verkeersmiddelen’. Er wordt verteld met welk eenvoudig vaartuig Christoffel Columbus Amerika bereikte, in vergelijking met de grote stoomschepen en de eerste luchtreizen van toen. Dankzij dit spel kan je ‘nu ook eens deelnemen aan zo’n luchtreis’!
Oliva
Waw! Wat een rijkdom en variatie aan spellen staat er gestapeld in ‘De Rode Wand’! Met plezierige nieuwsgierigheid registreer ik de spellendozen. Het liefst zou ik de spellen die ik niet ken, willen spelen maar daarvoor is helaas veel tijd tekort.
Wij filmen & Discovery of Amercia
Voor deze e-tentoonstelling koos ik twee spellen uit. Bij Wij filmen frappeert mij het beeld op het deksel van de doos en bij Discovery of America: an educational game for the home circle snijdt de tekst door mijn lijf. Ontdekking? Opvoedkundig?
De dozen zijn beschadigd en aan de inhoud te zien, werden de spellen destijds frequent gespeeld. Onze blik op zulke uitgaven is inmiddels veranderd; wat toen gangbaar was, wordt nu als controversieel bestempeld. Gelukkig bewaren archieven deze stukken als getuigen van hoe inzichten evolueren. Als kind lazen wij de strips van Nero en op school werd ons geleerd dat Columbus de ‘ontdekker’ van Amerika was. Stereotypen en discriminatie werden ons onbewust bijgebracht, al hebben we dat zelf nooit uitgedragen. Met de evolutie in onze blik is ook de opvoeding mee geëvolueerd. Mensen zijn meer dan ooit universeel met elkaar verbonden. Toch blijven nog altijd grote verschillen bestaan.
De 'vrijdaggroep'
Daniël
Ik ben geen spelfanaat. Een gezelschapsspel moet voor mij aan twee criteria voldoen: eenvoudige spelregels en korte speltijd. Toch vind ik het werk als fotograaf in het SpellenLab zeer boeiend. Dankzij Riet en Jef heb ik veel opgestoken over de geschiedenis en de duiding in de tijdsgeest van het ontstaan van de spellen.
Mensch erger je niet
Een favoriet spel uit de ‘rode dozen’ kiezen, is frustrerend. Er zijn er zoveel! Ik heb symbolisch gekozen voor Mensch erger je niet uit 1929. Een spel dat eigenlijk symbool staat voor een heel gamma. Ik vernam dat het een vereenvoudigde versie is van het oude Indische spel Pachisi.
De eerste moderne versie ontstond in Engeland onder de naam Ludo. In 1914 verscheen het door de Joseph Friedrich Schmidt ontworpen Mensch ärgere Dich nicht waarna Jumbo in Nederland hun Mensch erger je niet in 1934 lanceerde. Dit spel werd later ook in Vlaanderen verspreid. Het is wel merkwaardig dat er heel wat varianten op de markt kwamen onder een andere naam zoals : Haast en spoed, Lach niet te vroeg, Maak je niet nijdig, Je bent er nog niet … Had Jumbo een patent op deze naam of wilden de andere firma’s zich zo profileren?
Er is nog een reden waarom ik dit spel uitkoos. We leven in een tijdperk waarbij ‘zich ergeren’ een nationale sport is. Misschien is de remedie om je eigen ergernis te kanaliseren, het gezelschapsspel – onder welke naam ook –eens te spelen?
Objectnummer: 18534
Het Vroolijke Circusspel ziet er niet meteen uit als een ganzenbord maar zo wordt het wel gespeeld. Het typisch spiraalvormige speldbord is ingeruild voor een kronkelende lijn waarop een koorddansende kikker balanceert en acrobaten aan de trapeze zwieren. Ook zijn er maar vijftig vakjes, waar dat er bij een ganzenbord traditioneel 63 zijn. Gewapend met een dobbelsteen, een pion en vijf fiches op zak, bezoek je ‘Cirkes Harri Hoessa’.
Aan de binnenkant van het deksel zijn de spelregels verlijmd. Afhankelijk van het aantal ogen dat je dobbelt, ga je vooruit op de spelvakjes. De handleiding geeft aan welk voor- of nadeel er verscholen ligt achter het vakje waar je belandt. Zo moet je voor enkele circusacts fiches betalen, stuurt een wipplank je een aantal vakjes terug of mag je misschien nog eens met de dobbelsteen werpen. Dit spel weerspiegelt eigenlijk mijn gezondheid: de laatste acht jaar met vallen en opstaan, en toch nog amusant!
Objectnummer: 14887
Erik
Ik heb altijd graag gespeeld en doe het nog altijd. Iedere dag ‘mag’ ik vanaf 18:00 iets meer dan een uurtje een computergame spelen. De mogelijke keuzes zijn simulatie of strategy. Bij simulatiespellen als Industry Giant of Transport Giant ben ik de scenario’s al een beetje beu gespeeld. Dus opteer ik meestal voor strategy – dat zijn dan oorlogsspelen, waarbij Panzer General of Panzer Korps mijn favorieten zijn. Momenteel ben ik als generaal Otto von Ostenross in 1941 Engeland aan het binnenvallen. Geen makkie!
Adler luftkampfspiel
Als ik een spel moeten kiezen uit het aanbod van de pakweg 25.000 spelen in het SpellenLab, zoek ik het ook een beetje in die richting. Met Adler Kuftkampfspiel zit ik toch aardig in de buurt van de invasie van Engeland want het spel gaat uit van twee tegenstrevers die met hun luchtmacht de andere aanvallen.
Het spel werd in 1935 bedacht door een Duitse luchtmachtkolonel. Het is best wel realistisch en werd blijkbaar als training gespeeld. In de speldoos zit een kaart van Duitsland met als westelijke grens de lijn Zwolle, Arnhem, Nijmegen en als oostelijke grens Brandenburg, met Berlijn als hoofdstad. De kaart is ingedeeld in vierkanten en met concentrische cirkels. Lippstadt is als middelpunt aangeduid. Vanaf 1936 had Lippstadt een militaire luchthaven. Dat was een van de eerste luchthavens van de nieuwe Luftwaffe en een belangrijke opleidingssite voor piloten. Zoals een beetje met alles onder het naziregime staat het hakenkruis op de doos. Tot zover de inbreng van de nazi’s …
Vrijwilligerswerk doen in het SpellenLab is heel erg thuiskomen voor mij. Ik kan mij verdiepen in duizenden spelen, er allerlei weetjes over ontdekken of zien hoe voorgangers van bekende spelen er uitzagen. Zo meende ik in Adler Luftkampfspiel een voorganger van Stratego te ontdekken. Historisch zou het kunnen! Adler Luftkampfspiel dateert oorspronkelijk uit 1935; het exemplaar dat SpellenLab in bezit heeft is een versie uit 1941. Het vroegst gedateerde exemplaar van Stratego in deze collectie dateert uit 1946 en zou dus jonger zijn.
Net als bij Stratego bestaat het spelbord van Adler Luftkampfspiel uit een plattegrond met twee tegenoverliggende kampen, rood en blauw, gescheiden door een blauwe vlakte die de zee voorstelt. Waar zitten de verschillen? Adler Luftkampfspiel wordt gespeeld met teerlingen en daarnaast staan de speelstukken (vliegtuigen) niet verdekt opgesteld zoals bij Stratego. Er zijn zeker overeenkomsten maar dat Adler Luftkampfspiel een voorloper zou zijn van Stratego durf ik dus heel erg te betwijfelen!
Objectnummer: 24107
Luc
Ganzenbord De Efteling
Ik koos dit spel uit omdat het twee aangename jeugdherinneringen met elkaar combineert: ganzenspel spelen met mijn zus en het sprookjespark de Efteling bezoeken. In de afbeelding op het deksel spelen zes van de zeven geitjes samen het ganzenspel dat in de doos zit. In de achtergrond vliegt de fakir op zijn tapijt over de skyline van het park. De zes pionnen bestaan uit houten, gekleurde ganzen en het spelbord is volledig in Efteling-thema gehuld. Langnek komt met zijn hoofd boven het spelbord piepen en op de speciale vakjes zijn attracties of sprookjes uit het park afgebeeld. Het spel werd vermoedelijk uitgegeven tussen 1978 en 1981. Zo zijn de Wankelbrug (1976) en het Spookslot (1978) al vermeld maar de Python (1981) niet.