Met een volle zaal betrokken professionals, bestuurders, beleidsmakers en bewoners blikten we terug én vooruit tijdens ons symposium ‘Gelijke kansen op gezondheid: lessen & inspiratie uit Den Haag.’
Een blik in de volle zaal van het Nationaal Theater laat meteen de kracht zien van Gezond en Gelukkig Den Haag. Beleidsmakers, bewoners, bestuurders en professionals zitten zij aan zij én kennen elkaar inmiddels goed. Van gezamenlijke overleggen, maar ook vanuit het samen werken in de wijk. Daar zijn afgelopen jaren mooie projecten ontstaan, waar betrokkenen uit verschillende domeinen samen zoeken naar manieren om deze te organiseren en financieren.
Vijf jaar na de oprichting van Gezond en Gelukkig Den Haag én met een bijna afgeronde Haagse Preventiecoalitie is dit een mooi moment om met elkaar samen te komen. Want er is veel enthousiasme om samen verder te gaan. Met anders kijken, samenwerken en denken vanuit een brede blik voor gelijke kansen op een goede gezondheid van alle inwoners van Den Haag.
Ontstaan en toekomstvisie
Voorzitter van Gezond en Gelukkig Den Haag Jet Bussemaker is trots om te zien waar ons Haagse netwerk nu staat. Zij blikt terug op het ontstaan van Gezond en Gelukkig Den Haag vanuit verschillende invalshoeken.
De invalshoek waarmee het eigenlijk allemaal begon is de beweging van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag (en naar mens en maatschappij). Vanuit deze visie kunnen we er niet omheen dat breed kijken essentieel is. Daarnaast dient Gezond en Gelukkig Den Haag als vliegwiel voor de regionale transformatieopgave en verbinder van betrokkenen. Tenslotte is Gezond en Gelukkig Den Haag een domeinoverstijgend netwerk.
Bussemaker benoemt mooie doorontwikkelingen, zoals de Preventiecoalitie waarin samenwerken in de wijk verder is vormgegeven met ontwikkeling van het Sociaal Contract en de wijkpreventieaanpak. Ook speelt Gezond en Gelukkig Den Haag een rol in de Alliantie Gezondheid & Vitaliteit vanuit het Nationaal Programma Den Haag Zuidwest en zijn samenwerkingen opgezet met onderwijs.
Mooie initiatieven
Inmiddels zijn veel mooie initiatieven ontstaan, van De Verbinders, die laagdrempelige mentale ondersteuning bieden in de wijk tot de beweegroute in Bouwlust en Vrederust of Gewoon Sociaal. Initiatieven die stuk voor stuk aansluiten bij ideeën van bewoners en bestaande netwerken in de wijk.
“Het lijkt simpel om aan te sluiten bij wat speelt en is ontstaan in wijken”, stelt Bussemaker,” maar dat is het in praktijk niet. Daarom ben ik trots dat we staan waar we nu staan.” Bussemaker sluit af met de constatering dat de geleerde lessen niet alleen voor Den Haag interessant zijn.
We zijn landelijk op zoek naar oplossingsrichtingen en kunnen leren van elkaar. Vanuit de context en kracht van de inwoners en informele netwerken kunnen we samenwerken voor gezondere wijken en steden in het hele land.
"Word onderdeel van de gemeenschap. Het gaat niet alleen om samenredzaamheid, maar ook om ‘samenlijdzaamheid’."
Met deze woorden refereert Bettelies Westerbeek, voormalig buurtpastor Moerwijk, inwoner van Moerwijk, betrokken bij De Verbinders en bestuurslid Gewoon Sociaal, naar de dag waarop het symposium plaatsvindt: Sint Maarten. Volgens de overlevering sneed hij zijn mantel doormidden om een dakloze warmte te bieden.
In een wijk als Moerwijk ziet Bettelies veel Sint Maartens: “Mensen weten wat het is om in de problemen te zitten. Ze hoeven weinig aan elkaar uit te leggen en weten wat nodig is om iemand weer op weg te helpen.” Dat zorgt voor een wijk die samenredzaam is, met sterke informele netwerken.
Formeel en informeel
Het initiatief voor laagdrempelige mentale ondersteuning, De Verbinders, heeft veel samengewerkt met formele netwerken. Dat heeft ervoor gezorgd dat het formele netwerk het informele steeds beter weet te vinden.
Want soms lopen professionals binnen organisaties op tegen grenzen. Ze zien wel dat een volle koelkast een voorwaarde is voor succes van andere ondersteuning, maar kunnen dit niet altijd realiseren. Of ze kampen met een te zware caseload. Dan is het fijn dat het informele netwerk wél iets kan doen.
Samen redzaam én samen 'lijdzaam'
Maar, zo geeft Bettelies aan, de extra vraag die zo bij het informele netwerk terecht komt, kán dit netwerk er soms helemaal niet bij hebben. Daarom doet ze tijdens deze middag een beroep op aanwezige professionals.
"Sint Maarten deelde zijn mantel en had het daardoor koud. Ik vraag jullie om het ook soms koud te hebben. Dat is soms lastig en dat is soms oncomfortabel."
En daar is moed voor nodig. Maar we hebben afgelopen jaren gezien dat het wel nodig is om duurzaam met elkaar te veranderen.
Gezond en Gelukkig Den Haag als pionier
Mariëlle Vavier (wethouder Armoede, Inclusie en Volksgezondheid gemeente Den Haag) sprak over de rol van Gezond en Gelukkig Den Haag en de visie van de gemeente. We delen een aantal sprekende fragmenten.
“Gezond en Gelukkig Den Haag is een pionier geweest en zet samenredzaamheid en systeembenaderingen niet tegenover elkaar, maar probeert ze samen te brengen. De meerwaarde van Gezond en Gelukkig Den Haag is dat het om een netwerk gaat en men vanuit dat netwerk zelf aan de slag gaat met wat past bij de organisaties en de mensen die er werken. Om vanuit dat netwerk te bouwen aan verbinding van organisaties en personen.”
Dit alles vraagt een andere opstelling en manier van werken bij de gemeente. Een bescheiden opstelling met respect voor de verschillen tussen wijken en hun bewoners. Aansluiten bij de mensen en de prioriteiten die ze zelf stellen.
"Het is mooi dat we met Gezond en Gelukkig Den Haag een plek hebben waar nieuwe initiatieven kleinschalig worden opgestart en uitgeprobeerd. Wij als gemeente helpen vervolgens graag de resultaten te borgen, net zoals we bij de Wijkpreventieaanpak hebben gedaan als onderdeel van de Haagse Preventieaanpak. Een manier van werken die aansluit bij de wijk, ontstaan vanuit de preventiecoalitie van Gezond Gelukkig Den Haag.”
Workshops: Uitwisselen en verdiepen
Anders denken, doen en organiseren rond mentale gezondheid
Wat als we niet vanuit systemen en financiën denken, maar ideeën en initiatieven in de wijk versterken? In deze workshop gebruiken we ‘De Verbinders’ als voorbeeld van een passende aanpak.
Het team van De Verbinders richt zich op laagdrempelige en nabije (mentale) ondersteuning voor inwoners. Dit team bestaat uit psychotherapeut, maatschappelijk werker, verpleegkundige en opbouwwerker.
Teamleden lopen dagelijks door de wijk, zijn aanwezig in de buurtkamers en hebben inmiddels nauwe samenwerking met een diverse groep professionals en met het informele netwerk in de wijk.
Inzicht
De workshop gaf inzicht in hoe De Verbinders formele en informele netwerken samenbrachten. Deelnemers bogen zich over de vraag wat we van dit voorbeeld kunnen leren om anders te denken, doen, organiseren, financieren en monitoren?
Worskhopleider en onderzoeker Roos van Lammeren blikt terug: "De kern van de discussie in onze workshop was het belang van geduld, vertrouwen in elkaar en vooral van vrije regelruimte om mensen laagdrempelig te kunnen helpen. Dat betekent dat er ook zonder naam, BSN of indicatie acties ondernomen moeten kunnen worden wanneer daar vraag naar is."
Gehoord tijdens de workshop
Heel Den Haag heeft recht op De Verbinders.
De eerste stap is vertrouwen in elkaar en elkaars werk of rol.
Community-up: inwoners en professionals werken samen aan gezondheid in de wijk
Gezond en Gelukkig Den Haag werkt community-up om bestaande beweging in de wijken te versterken. Samen veranderen we de focus van ziekte en zorg naar gezondheid en samenredzaamheid in de buurt. Met community-up werken ontstaan andere oplossingen met een gelijkwaardige rol voor inwoners.
In deze workshop deelden actieonderzoeker Wilma van der Vlegel en wijkpreventiemedewerkers bij GGD Haaglanden Marianne Langkamp en Chaima Abdelghani ervaringen met inwoners en professionals uit de wijken. Zo kwamen de bouwstenen naar voren van community-up samenwerken.
Benut ervaringsdeskundigheid
Professionals en bewoners bespraken met elkaar waar zij nu staan én welke kansen en uitdagingen zichtbaar zijn voor de komende jaren. Er kwam naar voren dat blijvende aandacht voor het anders werken in de wijk nodig is bij organisaties en opleidingen. Een manier waarop dat kan is bijvoorbeeld meer benutten van ervaringsdeskundigheid bij trainingen.
Vanuit Health in all policies samenwerken aan een gezonde leefomgeving
Gezondheid gaat over zoveel meer dan alleen de gezondheidszorg. Het is ook opgroeien in een groene wijk, met de mogelijkheid om buiten te spelen en te fietsen. Het gaat over erbij horen, op school en in de maatschappij, door werk of andere zinvolle invulling, en serieus genomen worden. En over wonen in een prettige woning en in een fijne (veilige) wijk.
Het is daarom belangrijk gezondheid ook vanuit al die aspecten te bekijken. Tijdens de workshop gingen Erik Heineman (covoorzitter alliantie Gezondheid en Vitaliteit), Marrit Terpstra (GGD), Patricia Scheepers (Reos) en Saskia de Vin (gemeente Den Haag) in op het gedachtegoed van Health in all Policies: een brede blik op hoe gezondheid kan worden bevorderd. Er komen voorbeelden langs van samen met inwoners werken aan een gezondere leefomgeving.
Aansluiten bij inwoners met passende leefstijlinterventies zoals het groepsconsult
Het groepsconsult biedt een antwoord op de vraag hoe we de zorg meer kunnen laten aansluiten op een samenleving waarin inwoners meer inzicht en controle krijgen over hun eigen gezondheid. Dit consult richt zich op mensen met pre-diabetes en met hoog risico op hart- en vaatziekten.
Groepsconsulten zijn een mooi voorbeeld van samenwerking tussen het medische en sociale domein. Inwoners ontvangen voorlichting over een gezonde levensstijl van diverse professionals, zoals huisartsen, apothekers, buurtsportcoaches en opbouwwerkers, afgestemd op wat nodig is in de wijk.
Om beter aan te sluiten bij de behoeften van de inwoners, wordt het groepsconsult geïntegreerd met bestaande gezondheids- en sociale activiteiten als kookclubs en wandelgroepen. In deze workshop namen huisarts Loise Jacz- Kruithof en Younes Bouadi, projectleider mobilisatie Cities for Better Health Den Haag, de deelnemers mee in ervaringen, ontwikkelingen en ambities rond het groepsconsult.
Lerende netwerken rondom gezondheid in Den Haag
Lerende netwerken zijn samenwerkingsverbanden waarin professionals, organisaties én inwoners uit de wijk hun kennis, ervaringen en inzichten delen. Hier staan leren en samenwerking centraal. Het doel is om gezamenlijk kennis te ontwikkelen, bestaande processen te verbeteren en concrete oplossingen te vinden voor vraagstukken in de wijk.
Tijdens deze workshop deelden wijkonderzoekers Marieke Breed, Sam Schrevel, Renate Stuger en Pieter den Oudsten inzichten uit de leernetwerken 'Duidelijk Duindorp' en het leernetwerk rondom gestapelde problemen die leiden tot gezondheidsproblemen in Moerwijk. Zij lieten zien hoe lerende netwerken in samenwerking met inwoners een belangrijke rol kunnen spelen.
Marieke Breed, wijkonderzoeker: “We hebben vooral laten zien dat je eigenlijk alleen kan leren van elkaar als het ook persoonlijk mag zijn. Het voorstelrondje van de groep moest zonder functie of opleiding. Dat was moeilijk!”
“Conclusie was dat leerervaringen bijna altijd 'ineens, toevallig' gebeuren. En dat de meeste leer ervaringen vooral persoonlijke ervaringen zijn, die je vervolgens heel goed kan gebruiken in je werk!
Paneldiscussie: “Maatwerk moet mogelijk zijn”
Het is duidelijk, we willen in woord allemaal doen wat nodig is en maatwerk leveren. Maar hoe doen we dat in praktijk? En hoe geven we dat een plek binnen de huidige systemen? Een panel betrokkenen - vanuit de wijk, beleid en verzekeraar - gaat erover in gesprek.
De panelleden zijn het eens, maatwerk zou altijd mogelijk moeten zijn. Maar, zo klinkt eerlijk uit de mond van Carsten Herstel, DG Langdurige Zorg VWS, 'dat is nu nog absoluut niet zo'.
Saskia de Vin, voorheen community builder Moerwijk, zegt daarover: “Ik zie dat steeds meer ambtenaren proberen om hun weg te vinden in de ruimte die er echt wel is. Dat levert soms wel ongemak op. Als we dat niet uit de weg gaan, is veel mogelijk. Meer dan we nu soms denken.”
'Winst ligt bij ons allemaal'
Gijs Jordaan, bestuurder van Indigo/Parnassia Groep, benadrukt het belang van werken vanuit de wijk, samen met ander partijen. Het is niet voor niets dat binnen het IZA steeds meer ruimte komt voor verbinding van het medisch met het sociaal domein.
En, zo klinkt het: “Schaarste aan personeel in de zorg biedt een enorme kans om gezondheid in het midden te zetten.” Deze kansen vragen om verbinding en écht gelijkwaardig samenwerken. Want, zo stelt, Mijke Buijs van CZ: “De winst ligt bij ons allemaal. Uiteindelijk wil niemand gebruik maken van de zorg.”
Constructieve bijdrage
Een heel terechte vraag dus waar Jamila Choukoud, Moerwijk Moeder en betrokken inwoner van Moerwijk, mee afsluit: “Waarom zitten er eigenlijk geen bewoners aan tafel bij het bespreken van het IZA?”
Het moge duidelijk zijn, dit panel had nog veel langer met elkaar door kunnen praten. We danken alle deelnemers voor hun constructieve bijdrage.
Annette de Boer: Ik proef hier heel veel enthousiasme. Dat is zo belangrijk om met elkaar deze belangrijk vast te houden. Laten we elkaar bij de les houden, zodat we kunnen blijven gaan voor gelijke kansen op gezondheid.