Brugge is een stad die voor velen als thuis voelt. Maar hoe ziet 'thuis' er uit? Achter welke gevels zit het thuisgevoel verscholen? En vooral: welke spullen zorgen daarvoor? Stap via deze e-tentoonstelling binnen in de meer alledaagse woningen van de stad en ontdek welke voorwerpen er hun thuis gevonden hebben. Wie weet herken je wel iets uit je eigen nest?
We starten met een oud stadsplan van Brugge , ontworpen in 1562 door Marcus Gerards. In heel veel Brugse woningen hangt er een reproductie van deze kaart. We staan hier niet stil bij de welgekende monumentale pracht en praal die op de kaart geaccentueerd wordt, maar zoomen in op de meer alledaagse woningen van de stad.
Wil je weten hoe het er aan toe ging (en gaat) achter gevels zoals deze?
Laten we binnengaan om het te ontdekken!
Onderzoek samen met ons hoe 'thuis' doorheen de eeuwen beleefd werd in Brugge...
Per kamer zoomen we in op enkele voorwerpen die van deze huizen een echte thuis maakte.
Een aparte slaapkamer, keuken en badkamer bestonden lange tijd niet. Vroeger beschikten de meeste huizen slechts over een beperkt aantal ruimtes. Door bepaalde meubels te verschuiven, kon één kamer gedurende de dag verschillende functies krijgen. Het woord 'meubilair' komt dan ook van het Latijnse 'mobilis', wat verplaatsbaar betekent.
-
De woonkamer
We beginnen in de woonkamer, een plek vol gezelligheid en warmte.
Een centrale haard of stoof zorgde ervoor dat de ruimte ook letterlijk warm werd gehouden.
Maar de haardpartij dient niet enkel als verwarming. In goede middens werden schouwen vaak ook mooi versierd, zodat ze een decoratieve functie kregen. Zo werd de achterwand van de stookplaats vanaf de 15de eeuw tegen de hitte beschermd door vuurbestendige, gebakken stenen of haardstenen. Dit originele exemplaar toont het Bijbelse tafereel van de strijd tussen David (met slinger) en Goliath.
Haardsteen met David en Goliath, 16de eeuw (collectie Musea Brugge - Raakvlak).
Toen de open haard voor kachels moest wijken, maakte de Leuvense stoof haar intrede. Deze platte buiskachel diende niet enkel om de woonkamer te verwarmen: je kon er ook op koken, je strijkijzer erop verwarmen of de was drogen aan de leuningen.
Om de woonkamer wat op te fleuren, heb je natuurlijk ook decoratie nodig. In huiskamers zijn er soms sierborden aan de muren: kan jij de opschriften lezen?
Een meer functioneel voorwerp aan de muur was de klok.
Op Erfgoed Brugge vind je enkele prachtig gedecoreerde exemplaren, zoals deze consoleklok in rococostijl uit de 18de eeuw.
Stil was het in de meeste huiskamers niet. Dat had niet alleen te maken met de bewoners, maar ook met muziek. Zo draaiden de bewoners plaatjes of luisterden ze naar de radio. Vóór de komst van het internet was de radio één van de manieren om in verbinding te staan met de rest van de wereld.
-
De keuken
We gaan verder met de keuken, ook gekend als 'het hart van het huis'.
Hier werd (en wordt in vele huishoudens nog altijd) het eerste kopje thee of koffie van de dag gedronken.
De keuken is natuurlijk ook de plek waar al eeuwen in de potten en pannen wordt geroerd.
Boven: Deze pot uit de volle middeleeuwen heeft een bolle vorm en wordt ook soms hangpot genoemd. Via de doorboorde ‘oren’ kon de pot boven een vuur gehangen worden.
Hangpot in grijs aardewerk, 11de eeuw (collectie Musea Brugge - Raakvlak).
-
Onder: Deze bakpan uit de late middeleeuwen heeft een geknepen steel. Dit wordt ook zwaluwstaart genoemd. De roetsporen op de buitenzijde getuigen van het gebruik op het vuur.
Bakpan uit rood aardewerk, 14de-15de eeuw (collectie Musea Brugge - Raakvlak).
Deze drie koperen kookpannen zijn afkomstig uit Café Vlissinghe, één van de oudste herbergen uit Brugge. Naast een drankje konden gasten ook genieten van een heerlijke warme maaltijd.
Zin in zoet? Een stuk speculaas bijvoorbeeld?
Met deze houten speculaasplank maak je thuis eigen koekjes. Eerst wordt de speculaasvorm met rijstebloem gestrooid of met olie bestreken om het deeg stevig in de vorm te drukken, af te snijden en uit te kloppen. Pas dan kan het resultaat in de oven worden afgebakken.
-
De badkamer
De badkamer zoals we die nu kennen, is een relatief recent fenomeen. Gedurende het grootste deel van onze geschiedenis was het hebben van een toilet in huis iets wat alleen voor de allerrijksten werd weggelegd. Pas in de loop van de 20ste eeuw werden ook de huizen van de 'gewone mens' voorzien van een badkamer.
Vóór de intrede van de aparte badkamer met stromend water, waste men zich buiten of in de slaapkamer. Met een lampetstel of een lavabo met waterreservoir maakten de mensen hun toilet. Het water werd opgewarmd in de keuken en de lampetkan maakt het gemakkelijker om het warme water te vervoeren naar de waskom.
De haren in de plooi leggen gebeurde lange tijd met borstels en kammen uit dierlijk materiaal, zoals deze haarborstel uit bot uit de 18de eeuw.
-
De slaapkamer
We sluiten deze digitale rondleiding af in de slaapkamer. Deze ruimte diende natuurlijk om de nacht in door te brengen, maar merk op dat er op elke afbeelding ook een lavabo te vinden is. Deze verving het lampetstel bij de algemene invoering van stromend water in de woning.
Het belangrijkste object in de slaapkamer is uiteraard het bed.
Dit exemplaar uit 1643 is prachtig versierd met beeldhouwwerk in laat-renaissance en vroegbarokke stijl.
En let ook op de beddenpan. Deze platte, ronde ijzeren van koperen bak met houten staaf werden gevuld met warme steentjes, kolen of kokend water om het bed te verwarmen. Ook vroeger kropen mensen tijdens de winter niet graag in een koud bed...
Eikenhouten bed, 1643 (collectie Musea Brugge - Onze-Lieve-Vrouw-ter-Potterie).
Omdat het toilet zich lange tijd buiten bevond, was een nachtelijke sanitaire stop niet altijd evident. Mannen gebruikten daarom een ondersteek of po. Dat laatste wordt in de volksmond ook wel pispot genoemd.
In veel slaapkamers vind je vandaag nog steeds een spiegel.
Dit staande exemplaar is afkomstig uit de collectie van de Koninklijke Stadsschouwburg in Brugge. De spiegel zelf werd eigenlijk op de scène gebruikt tijdens voorstellingen (en dus niet in een echte slaapkamer). Ze is daarom behandeld met haarlak, om te voorkomen dat de belichting problemen veroorzaakte tijdens een voorstelling in de schouwburg.
Staande ovalen spiegel, 20ste eeuw (collectie Koninklijke Stadsschouwburg Brugge).
Ook slaapkamers werden opgefrist met wat decoratie hier en daar.
Dat gaat van een ingekaderde foto, over een kleine kandelaar of een luisterrijke lampenkap.
Rond kleedje in fijn bloemwerk, kantwerk (collectie Kantcentrum Brugge)
-
Herkende jij één van deze huiselijke voorwerpen?
Of heb je misschien zelf nog een pispot gebruikt of aan de koffiemolen gedraaid?
Wij hopen in ieder geval dat je hebt genoten van deze rondleiding in Brugse huizen.
Alle voorkomende huishoudelijke objecten komen uit de rijke collecties die je op Erfgoedbrugge.be kunt vinden. Zin in meer? Bekijk de website erfgoedbrugge.be
Deze e-tentoonstelling werd samengesteld door Erfgoedcel Brugge naar aanleiding van Erfgoeddag 2024 met als thema 'Thuis'.
Ontdek alle Erfgoeddag-activiteiten op www.erfgoedcelbrugge.be/erfgoeddag2024