Wat is just transition?
De gevolgen van de klimaatverandering onthullen hoe onrechtvaardig ons economische systeem is. Met een rechtvaardige klimaattransitie kunnen we een samenleving creëren die klimaatneutraal is, zonder daarbij sociale ongelijkheden te creëren.
sociaal rechtvaardig | duurzaam| inclusief | solidair
Overal zijn de gevolgen van de klimaatverandering merkbaar: van cyclonen in Mozambique tot bosbranden in Spanje en overstromingen in ons eigen land. De klimaatcrisis bedreigt onze gezondheid, maar ook onze arbeidsrechten. Toch wordt niet iedereen even hard getroffen en dragen we niet dezelfde verantwoordelijkheid. De mensen in de meest kwetsbare situaties krijgen de hardste klappen, terwijl zij net het minste bijdragen aan de wereldwijde uitstoot. Bovendien beschikken ze het minst van al over de middelen om zich aan te passen. Zo vormt de klimaatcrisis niet alleen een bedreiging voor de planeet, maar ook een nieuw sociaal onrecht. Hoog tijd dus voor een economie die naast klimaatvriendelijk ook sociaal rechtvaardig is.
Onze visie & eisen
Overgaan naar een klimaatneutrale economie brengt nieuwe uitdagingen met zich mee. Zo dreigen miljoenen mensen hun job te verliezen of moeten ze omgeschoold worden. Werknemers in de meest vervuilende sectoren, zoals de chemie en petrochemie, zullen de eersten zijn. Deze transitie kan alleen slagen als iedereen mee is, dus ijveren we voor een democratisch en inclusief klimaatbeleid, op alle niveaus.
Ook in België heerst er ongelijkheid. Terwijl de meer vermogende klasse financiële voordelen krijgt bij de aankoop van een elektrische wagen, moeten anderen zich verplaatsen met oudere, vervuilendere auto's, of met een steeds beperkter en duurder openbaar vervoer. Die kloof blijft groeien. Daarom pleiten we voor een sociaal rechtvaardig en duurzaam beleid. De uitbouw van sociale bescherming is hierbij onmisbaar, zodat niemand achterblijft en tegenslagen zoals werkloosheid opgevangen kunnen worden. Klimaatbeleid moet solidair zijn – voor mens én milieu.
Zowel bedrijven als wereldleiders geven vaak de indruk dat de klimaatcrisis voor hen verre van prioritair is. We kunnen niet aan de zijlijn blijven wachten tot de grootste vervuilers het probleem zullen oplossen waarvan ze zelf rijk worden. Daarom is een sterk middenveld noodzakelijk, zodat het druk kan uitoefenen en als tegenmacht kan dienen tegen de bedrijven die enkel op winst gesteld zijn. Zo blijven we de beleidsmakers aansporen om te investeren in groene jobs met waardige werkomstandigheden en een sterk sociaal vangnet dat niemand in de kou laat staan. Alleen samen kunnen we een wereld creëren die voor iedereen leefbaar en rechtvaardig is.
waarvoor strijdt fos?
waardig werk | sociale bescherming | rechtvaardige klimaattransitie | gezondheid
Een gemondialiseerde wereld heeft recht op een wereldwijde tegenmacht. Daarom werken wij wereldwijd samen met organisaties om het recht op waardig werk te garanderen, sociale beschermingssystemen te versterken en mensen toegang tot gezondheidszorg te bieden.
We versterken organisaties die mensen samenbrengen en hun belangen verdedigen. Zo kunnen ze krachtige, duurzame en democratische bewegingen uitbouwen, met sterke onderhandelingscapaciteiten en een goede dienstverlening voor hun leden. We focussen daarbij op actuele thema’s, zoals onzeker werk, gendergelijkheid op de werkvloer, universele gezondheidszorg, en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten.
We brengen de organisaties ook in contact met onze partnerorganisaties in Vlaanderen. Want de sociale strijd is wereldwijd!
Enkele van onze acties
'JUST' campagne
Samen met Solsoc en ISVI lanceert FOS in 2025 de expo ‘JUST’. Met inspirerende voorbeelden van middenveldorganisaties uit Latijns-Amerika en Afrika tonen we hoe klimaatgerichte oplossingen en sociale rechtvaardigheid hand in hand kunnen gaan.
klimaatimpact op vrouwen in zuidelijk-afrika
Steeds meer mensen krijgen te maken met luchtvervuiling, allergieën, hittestress en andere gezondheidsklachten. Maar de klimaatverandering heeft ook gevolgen voor de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) van mensen wereldwijd. Vooral vrouwen, meisjes en andere kwetsbare groepen worden zwaar getroffen. Dit betekent niet alleen een bedreiging voor hun gezondheid, maar ook voor hun autonomie en rechten.
hittestress | invloed op menstruatie, menopauze & vruchtbaarheid
De crises in Mozambique, waaronder politieke instabiliteit en klimaatverandering, treffen vrouwen zwaar, vooral op het platteland en in vluchtelingenkampen. Een duurzame herstelstrategie moet rekening houden met de noden van vrouwen door prioriteit te geven aan toegang tot SRGR-diensten, economisch empowerment en klimaatbestendige infrastructuur.
Ook in Zimbabwe heeft het klimaat een aanzienlijke impact op gezondheid en SRGR. Vrouwen in landbouwregio's ervaren onregelmatige en langdurige menstruaties door extreme hitte. Hittestress verergert bovendien ook de symptomen van de menopauze. Daarnaast heeft het toegenomen gebruik van chemicaliën in de tuinbouw langetermijneffecten op de voortplanting bij zowel mannen als vrouwen, wat kan leiden tot verminderde vruchtbaarheid. Hoewel hier meer medische studies voor nodig zijn, wordt dit steeds meer gezien als een gevolg van klimaatverandering.
migratie | seksueel geweld
Natuurrampen vernietigen gezondheidsinfrastructuren, waardoor de toegang tot essentiële zorg – zoals anticonceptie, zwangerschapszorg en behandeling van soa's – beperkt wordt. Klimaatverandering veroorzaakt bovendien migratiebewegingen, waarbij mensen vaak terechtkomen in overvolle vluchtelingenkampen waar vrouwen en meisjes extra kwetsbaar zijn voor seksueel geweld.
Beleidsmakers moeten de verbanden tussen klimaatverandering en SRGR erkennen en een beleid ontwikkelen dat zowel de klimaatcrisis aanpakt als de rechten van individuen beschermt. Ze moeten investeren in sterke, klimaatresistente gezondheidszorg die bescherming biedt tegen gendergerelateerd geweld, vooral in vluchtelingenkampen en andere kwetsbare gebieden.
Alleen door klimaatverandering in combinatie met sociale rechtvaardigheid aan te pakken, kunnen we een toekomst creëren waarin iedereen gelijke toegang heeft tot seksuele en reproductieve gezondheidszorg, ongeacht de uitdagingen die de planeet voor ons oplegt.
Foto's door Twenty28 Pictures
stroom in zimbabwe
Droogte | stroompannes | dag & nacht veilige gezondheidszorg
Zimbabwe is een van de Afrikaanse landen die het hardst wordt getroffen door de klimaatverandering. Extreme weerfenomenen, zoals verwoestende cyclonen en orkanen volgen elkaar aan een recordtempo op. Tegelijk kampt het land met extreme droogte. Hierdoor produceert de nationale waterkrachtcentrale minder elektriciteit, wat zorgt voor regelmatige stroomonderbrekingen, vooral bij mensen op het platteland. Die stroompannes verstoren ook de werking van gezondheidsposten in landbouwgemeenschappen: essentiële diensten, zoals diagnostische tests, koeling van vaccins en basisverlichting zijn vaak niet beschikbaar, waardoor patiënten en medisch personeel in onveilige situaties terechtkomen. Stel je maar eens voor dat je 's nachts moet bevallen zonder elektriciteit, enkel kaarslicht. Of dat je aan een beademingsapparaat ligt, maar de stroom uitvalt.
Daarom heeft GAPWUZ, de nationale landarbeidersvakbond, sinds 2022 verschillende gezondheidsposten voorzien van zonnepanelen. Naast de installatie organiseert GAPWUZ ook vormingen voor medisch personeel over de werking en het onderhoud van de panelen. Dankzij zonne-energie kunnen ze nu rekenen op hun eigen ononderbroken stroomvoorziening en krijgen patiënten dag en nacht kwalitatieve gezondheidszorg. Medicijnen kunnen langer bewaard worden, patiënten met ademhalingsproblemen kunnen altijd zuurstof toegediend krijgen en vrouwen kunnen ook ’s nachts veilig bevallen. Zo blijft GAPWUZ strijden voor een groene transitie die niemand achterlaat.
Luister naar de FOS-podcast 'Hoe pakken we klimaatonrecht aan?' over de klimaatcrisis en de impact in Zimbabwe.
De nationale landarbeidersvakbond GAPWUZ in Zimbabwe is een partner van FOS en het Fonds voor Bestaanszekerheid Petroleumsector via Algemene Centrale - ABVV.
Foto's door Twenty28 Pictures en FOS
water in El salvador
recht op proper water | gezondheid| Agro-ecologie | zelfvoorzienend
El Salvador ervaart steeds vaker hevige regen, stormen en overstromingen, maar drinkbaar water is er schaars. Veel mensen gebruiken rivierwater voor hun dagelijkse consumptie en huishouden. In San Luís Talpa werd het rivierwater de afgelopen tijd weggepompt voor de suikerrietteelt , waardoor lokale putten droog kwamen te staan. Erger nog: de suikerproducenten loosden afval in de rivier en vervuilden de lucht met de verbranding van suikerriet. Dit veroorzaakte ernstige gezondheidsproblemen, vooral bij vrouwen en kinderen.
De gemeenschap van San Marcos Jiboa klaagde de watervervuiling en -ontginning aan en won de rechtszaak, met de hulp van de lokale vrouwenorganisatie AMSATI. Deze overwinning betekent niet alleen een hersteld waterpeil, maar ook een versterkt bewustzijn van hun rechten en kracht als gemeenschap.
Naast de waterproblemen, kampt deze gemeenschap ook met problemen zoals overmatige ontbossing en overexploitatie. Daarom realiseert ze met AMSATI verschillende projecten met jongeren, waarbij ze onder andere bomen planten, lokale zaadbanken oprichten en via workshops leren hoe ze als gemeenschap zelfvoorzienend kunnen leven: door zelf inheemse groenten, fruit en andere gewassen te planten, zonder giftige pesticiden.
La fuerza está en la unión: Onze kracht zit in onze eenheid.
Samen met AMSATI blijven ze strijden voor de bescherming van water, gezondheid en het klimaat. Ze pleiten voor samenwerking tussen lokale, nationale en internationale overheden om rechtvaardige beslissingen te nemen die kwetsbare groepen, zoals vrouwen en meisjes op het platteland, beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering.
Bovenal pleiten ze voor menselijkheid: machthebbers dragen een verantwoordelijkheid tegenover hun burgers om een positieve verandering te brengen en te luisteren naar de stem van het volk. En die stem schreeuwt om menselijkheid voor ieder mens.
Ook andere rivieren in El Salvador worden vervuild. Bekijk hieronder de film die FOS en Foro Nacional de Salud (Nationaal Gezondheidsforum) in 2021 maakten.
AMSATI - Vereniging van Vrouwen in de Landbouwproductie in El Salvador is een partner van FOS, P&V en Multipharma.
Foto's door Esmeralda Ramos
Energie-transitie in Colombia
hernieuwbare energie | lokale productie | empowerment
In Usme en Sumapaz, op het platteland in Colombia, zagen vele families de laatste jaren hun inkomen dalen. Hun voedselcircuits werden verstoord, maar ze moesten wel belastingen en basisdiensten blijven betalen. Daarom zijn ze overgeschakeld naar hernieuwbare energie, die ze zelf kunnen produceren met zonnepanelen.
Dankzij zonne-energie kunnen ze nu hun energiekosten verlagen, de landbouwproductie diversifiëren en de markten heractiveren. De zonnepanelen drijven hun koelruimtes aan, de irrigatiesystemen en machines om planten en vruchten te drogen.
Dit project is mogelijk dankzij de Colombiaanse ngo Grupo Guillermo Fergusson (GGF). Deze organisatie strijdt al meer dan 40 jaar voor het recht op gezondheid, samen met sociale en vakbondsorganisaties. GGF richt zich op de sociale determinanten van gezondheid en legt de nadruk op de vorming en empowerment van lokale gemeenschappen. Ze helpt hen zelfvoorzienend te worden in energie en productie, en hun impact op de natuur te verminderen.
GGF pleit voor een rechtvaardige overgang naar hernieuwbare energie. Ze benadrukt dat energie een mensenrecht is en essentieel voor integrale ontwikkeling, waarbij sociale rechtvaardigheid en de behoeften van kwetsbare gemeenschappen centraal staan.
A los líderes del mundo, no destruyan este planeta. No sean egoístas. Las nuevas generaciones apostamos a la vida: Aan onze wereldleiders, verwoest deze planeet niet. Wees niet egoïstisch. De nieuwe generaties rekenen op leven.
De ngo Grupo Guillermo Fergusson in Colombia is een partner van FOS en het Fonds voor Bestaanszekerheid Petroleumsector via Algemene Centrale - ABVV.
Foto's door Jhon Fredy Moreno Suárez - El Escenario Producciones
hitte in zimbabwe
hitteziektes | drinkwater | hittemaatregelen
Door de klimaatcrisis wordt Zimbabwe steeds vaker geteisterd door extreme hitte, wat een rechtstreekse bedreiging vormt voor de gezondheid en veiligheid van werknemers. Blootstelling aan extreme temperaturen is vooral een gevaar voor mensen die in de buitenlucht werken, zoals landarbeiders. Boeren hebben vaak geen geschikte persoonlijke beschermingsmiddelen of zonnehoeden, waardoor ze extra kwetsbaar zijn voor directe blootstelling aan de zon.
Ook de toegang tot drinkwater is een probleem. Drinkbaar water is vaak alleen beschikbaar bij de administratieve afdeling van de boerderij, waardoor de werknemers een aanzienlijke afstand moeten lopen om gehydrateerd te blijven. Vele boeren en boerinnen kampen dan ook met hittegerelateerde ziektes, zoals oververhitting, zonneslagen en hitteberoertes.
De nationale landarbeidersvakbond GAPWUZ helpt landarbeiders om zich aan te passen aan de gevolgen van de klimaatcrisis. Zo organiseert de vakbond trainingsprogramma’s voor werknemers over de gezondheidsrisico’s gelinkt aan klimaatverandering en mogelijke beschermingsmaatregelen. Naast de vormingen faciliteert GAWPUZ ook gesprekken met de werkgevers om maatregelen te implementeren die een veilige en gezonde werkomgeving garanderen. Om langdurige blootstelling aan extreme hitte te beperken, werden bijvoorbeeld de werktijden aangepast. Werknemers starten nu al om 5u of 6u ‘s morgens, zodat ze vóór het warmste moment van de dag klaar zijn. In overleg met de werkgevers werden er ook meer rustpauzes ingepland en kregen verschillende boerderijen meer schaduwplekken en betere toegang tot drinkbaar water. Zo blijft GAPWUZ ijveren voor klimaatmaatregelen, voor de veiligheid en gezondheid van iedereen.
klimaat & genderongelijkheid
De hitte, droogte en waterproblemen treffen vrouwen het hardst. Zij leven immers veel vaker in economische en sociale onzekerheid. Ook zijn vrouwen vaker het slachtoffer van gendergerelateerd geweld en toenemende voedselonzekerheid dan mannen. De ongelijke rolpatronen in hun werk en levensonderhoud stellen vrouwen ook veel meer bloot aan de klimaatimpact.
Daarom moet er vanuit een genderperspectief worden gekeken naar klimaatverandering: om oplossingen te creëren die genderongelijkheden aanpakken en de weerbaarheid van vrouwen versterken. Hiervoor zijn politieke wil en financiële toezeggingen van regeringen nodig, maar maatschappelijke organisaties spelen ook een belangrijke rol in de bewustmaking en empowerment van vrouwen en de verbetering van landbouw en socialezekerheidsstelsels.
Foto's door Twenty28 Pictures en FOS
Pesticiden in Zuid-Afrika
dubbele standaarden | verboden pesticiden| gezondheidsrisico's
Giftige pesticiden die erg schadelijk zijn voor onze gezondheid, de biodiversiteit en het milieu, worden in Europa verboden, maar wel nog geproduceerd en naar Zuid-Afrika geëxporteerd om ze daar wel te gebruiken. Voor de Europese Unie zijn ze té schadelijk, maar voor de Zuid-Afrikaanse wijnboeren lijkt dat helemaal niet erg te zijn? Women on Farms Project vecht deze dubbele standaarden van de EU aan. Een beleid dat ernstige schendingen van de arbeidsrechten pleegt.
Women on Farms Project (WFP) is een feministische ngo die zich inzet voor vrouwelijke landarbeiders en -bewoners in de Kaapregio. Ze ondersteunen vrouwen die op wijngaarden wonen en werken en helpen hen om hun rechten op te eisen. Dat doen ze door informatie en trainingen te geven en safe spaces te creëren voor vrouwen om te praten over bijvoorbeeld hun ervaringen met seksueel geweld of alcoholisme op de wijngaarden. En door het gebruik van schadelijke pesticiden aan te klagen.
Landen als België en Frankrijk besloten al om te stoppen met de exporthandel van deze verboden pesticiden. Maar het blijft wachten op een coherent EU-beleid die ook andere landen in acht neemt wanneer het milieumaatregelen treft. Een exportverbod op Europees niveau is onontbeerlijk. Respect voor de gezondheids- en arbeidsrechten stopt niet aan de grenzen. Willen we richting een klimaatrechtvaardige wereld zoals in de Green Deal, dan is er dringend actie nodig.
Er is steeds meer wetenschappelijk bewijs dat we een kantelpunt hebben bereikt voor alle chemische vervuiling van onze ecosystemen: de schade van chemische stoffen op het milieu en menselijke schade is onomkeerbaar. Samen met onze internationale partners streven we naar een ambitieus en sociaal rechtvaardige transitie die niemand achterlaat.
Bekijk de film over Women on Farms Project:
Foto's door Women on Farms Project en FOS
recht op Gezondheid in mozambique
gezonde voeding | gezondheidsactivisten | | buurttuinen | agro-ecologie
Mozambique staat voor grote uitdagingen. Het land in het zuidoosten van Afrika doet het economisch vrij goed, maar kampt met armoede, werkloosheid en genderongelijkheid. Het heeft te weinig middelen voor gezondheidsvoorzieningen, of investeringen in een leefbare landbouwsector. Bovendien wordt Mozambique zwaar getroffen door de gevolgen van de klimaatopwarming. Periodes van droogte, overstromingen en cyclonen komen er steeds vaker en heviger voor. Het maakt de bevolking, die hoofdzakelijk van de landbouw leeft, bijzonder kwetsbaar.
Om hun lot te verbeteren, organiseren de landbouwers in de provincie Gaza zich sinds 2004 binnen de Uniao Provincial de Camponeses de Gaza (UPCG). Het gaat voornamelijk om vrouwen. De meeste mannen trekken namelijk naar de steden op zoek naar werk. Met de steun van FOS en Solidaris leidt UPCG gezondheidsactivisten op. Zij bezoeken de plattelandsgemeenschappen, wijzen de bevolking de weg naar de juiste gezondheidsvoorzieningen, helpen hen opkomen voor hun gezondheidsrechten en sensibiliseren over bijvoorbeeld hiv.
Tijdens hun workshops zoeken de activisten met de lokale landbouwers naar oplossingen om ook in de toekomst voldoende gezond voedsel te hebben. Ze bespreken de impact van chemische producten en hun biologische alternatieven. In de buurttuinen slaan de boeren dan aan het experimenteren. Hoe kunnen ze voor een goed bodemleven zorgen? Wat zijn de voordelen van bodembedekking, en hoe passen ze wisselteelt het beste toe? Ze leren hoe ze beter met de natuur kunnen samenwerken, hoe ze water en voedingsstoffen efficiënter gebruiken, en hun opbrengsten duurzaam verhogen. Agro-ecologie wapent hun land namelijk tegen de klimaatopwarming. De landbouwers schakelen ook over op droogtebestendige gewassen, zoals cassave (of maniok).
plaatsing van Zonnepanelen
UPCG werkte in 2023 ook samen met lokale overheden in Chicualacuala, Manjacaze en Bilene om zonnepanelen te installeren ter ondersteuning van de waterinfrastructuur en ter bevordering van landbouwactiviteiten. Elke installatie is ontworpen om een waterpomp van stroom te voorzien met behulp van 4 zonnepanelen, waarmee ongeveer 1,2 kilowatt (kW) stroom wordt opgewekt. Met dit vermogen wordt de waterpomp efficiënt aangedreven, zodat er een betrouwbare watervoorziening is voor irrigatiebehoeften in tuinen en veeteelt. Deze initiatieven dragen aanzienlijk bij aan de verbetering van de landbouwproductiviteit, de energie-opslag en de beschikbaarheid van water in deze gemeenschappen.
Foto's door FOS
vervuilende kookvuren in El Salvador
houtbesparende kookvuren | gezondere lucht
In El Salvador promoot het Foro Nacional de Salud (Nationaal Gezondheidsforum) een gezonde en energie-efficiëntie levensstijl. Zo werden verschillende gemeenschappen voorzien van energie-efficiënte kookvuren die minder hout verbruiken. Voordien kookten ze op kookvuren binnen in huis, waardoor hun huizen en longen vol rook hingen. Bovendien verbruikten deze kookvuren veel meer energie, dus was er veel hout nodig. Helaas was dat hout niet altijd voorhanden, dus gebruikten de gemeenschappen vanalles om het vuur aan te steken: ze verbrandden zelfs plastiek en rubber, wat erg schadelijke rook creëerde. Velen kampten met ademhalingsproblemen.
Deze alternatieve kooktoestellen verbruiken 60% minder hout en stoten ook minder schadelijke rook uit. De mensen kunnen nu veiliger, gezonder en efficiënter koken, terwijl ze minder hout verbruiken. Het Nationaal Gezondheidsforum organiseert ook vormingen over de installatie en het onderhoud van de toestellen. Het forum blijft strijden voor alternatieven die niet alleen beter zijn voor het milieu, maar ook voor ieders gezondheid.
Beelden door Foro Nacional de Salud en ACCPS