10 jaar registratie religieus erfgoed in Brugse kerken - Vrijwilligers aan het woord
Je leest het goed: 10 jaar! Sinds 2014 hebben tientallen vrijwilligers zich ingezet om onder begeleiding van Musea Brugge en Erfgoedcel Brugge het roerend erfgoed in de Brugse parochiekerken in kaart te brengen. En het resultaat van al dat harde werk mag gezien zijn: bijna 5.000 kerkschatten uit 25 kerken zijn geregistreerd en online toegankelijk via de Vlaamse erfgoeddatabank en ErfgoedBrugge.be. De erfgoedinventarissen vormen een basisinstrument voor het behoud van dit erfgoed en voor de visieontwikkeling rond religieus erfgoed in onze erfgoedstad.
Erfgoedcel Brugge laat haar vrijwilligers graag aan het woord. Welke religieuze objecten spreken hen aan en waarom? Onze vrijwilligers nemen je in deze e-tentoonstelling mee langs enkele bijzondere objecten uit de Brugse parochiekerken.
An
“Het object dat mij het meest is bijgebleven, is het schettekot uit de collectie van Sint-Pieter-in-de-Banden in Dudzele. Dit unieke en wat bizarre object is geen typisch religieus voorwerp, maar vertelt over de geschiedenis van liefdadigheid, waarbij religieuze instellingen tot op vandaag een belangrijke rol spelen. Tot 1953 werd het houten schettekot gebruikt om giften in natura – zoals dieren, eieren en boter – te verzamelen. Na de hoogmis werden deze giften per opbod verkocht. De opbrengst werd gebruikt om missen aan het O.-L.-Vrouw-altaar op te dragen of om brood aan de armen te schenken. Wat mij vooral frappeert, is hoe sterk onze maatschappij op het vlak van liefdadigheid veranderd is. Waar mensen ooit afhankelijk waren van de kerk, is die rol nu sterk verminderd en wordt ze zelfs gecontesteerd.”
Schettekot, Sint-Pieter-in-de-Bandenkerk, Dudzele (Brugge) PWV.0702.0157
Coos
“Naast de katholieke kerken die Brugge rijk is, werd ook de collectie van de Orthodoxe kerk HH. Constantijn en Helena met de hulp van vrijwilligers geregistreerd. Ik kies er dan ook voor om in deze selectie een phelonion op te nemen. Dit is de orthodoxe priesterlijke mantel, die als het equivalent van de Rooms-Katholieke kazuifel kan worden beschouwd. In de allereerste kerk waar ik registreerde, hebben we prachtige exemplaren gezien. Een daarvan is deze in witte stof, bezaaid met twee soorten kruisen in blauw en goud.”
Daniël
“Na enkele jaren registratie was ik verheugd dat we eindelijk in mijn woonplaats Sint-Andries waren aanbeland. Helaas maakte de coronapandemie abrupt een einde aan ons werk in de Sint-Baafskerk. Ik keek er nochtans naar uit om daarna – op wandelafstand van mijn deur – in de kerk van Sint-Andreas en Sint-Anna te fotograferen. Toen Benoit Kervyn van Musea Brugge mij vroeg om de inventaris van de Sint-Baafskerk te helpen afwerken en daarna ook foto’s te maken van de collectie in mijn eigen parochiekerk, ging ik daar met plezier op in. Jammer genoeg kon dit niet samen met An, Marc en Arnold, met wie ik jarenlang op maandagochtend samenwerkte.
Dit portret van Christus fotografeerde ik op 8 maart 2021. Het vormt een tweeluik met een portret Maria uit de 16de eeuw, beide van de hand van Pieter Claeissens. Vader en zoon waren beiden actief in Brugge en lieten heel wat bekende werken na. Zo schilderde Pieter Claeissens I of ‘de Oudere’ onder meer het Vlaamse topstuk De zeven wonderen van Brugge, te bewonderen in het Gruuthusemuseum.
De serene blik van Christus, zijn prachtige mantel en zachte stralenkrans brachten mij een rust die me de coronatijd even deed vergeten.”
Portret van Christus, Sint-Andreas en Sint-Annakerk, Sint-Andries (Brugge) PWV.0311.0005a
Luc
Dit processievaandel met de heilige Jakobus uit 1911 raakt mij vooral door het vakmanschap uit de periode van de neogotiek, waarvan dit een mooie getuige is. Het borduurwerk vertoont zo’n subtiele variatie in kleurtinten en schakeringen, waardoor de figuren op schilderachtige wijze zijn weergegeven. Volgens mij is borduurwerk een ware kunstvorm!”
Processievaandel met de heilige Jakobus, Sint-Jacob de meerderekerk (Brugge) PWV.0303.0213.
Paul
“Een object dat volgens mij niet mag ontbreken, is het orgel van de kerk in Lissewege. De houten orgelkast werd gemaakt door een kunstenaar uit het dorp en straalt letterlijk en figuurlijk muziek uit. Walram Rombout vervaardigde deze sierlijk getimmerde en gesneden kast in 1652. De uitbundige decoratie in de vorm van cartouches, voluten, acanthusbladeren en druiventrossen maakt van het orgel een instrumentaal sieraad. De vele engelkopjes, de saters op de hoeken en de bazuinblazende engelen bovenaan, prikkelen de verbeelding. Door de consoles die op het front zijn verwerkt, komen de orgelpijpen volledig tot hun recht. Uit zulk een fraai instrument kan toch alleen hemelse muziek komen?”
Miet
“Dit mooie, houten beeld is het oudste object in de Begijnhofkerk. Het dateert uit de 14de eeuw! Niet veel mensen weten dit, maar de Begijnhofkerk is eigenlijk ook een parochiekerk, die afhangt van de Onze-Lieve-Vrouwkerk in het centrum. De middeleeuwse Madonna heeft een typische S-vorm en laat haar zoontje Jezus op haar linker heup rusten. In haar rechterhand houdt ze een druiventros die verwijst naar de naam van de locatie van het begijnhof: de Wijngaard. Het huidige Benedictinessenklooster dat er nog steeds gevestigd is, heet tot op vandaag ‘Monasterium De Wijngaard’.
Bij het beeld hoort ook nu nog een actieve devotie. In de holte aan de achterkant worden nog altijd ex-voto’s of boodschappen van gelovigen gestopt. Het beeld wordt trouwens ook als miraculeus beschouwd, omdat het verschillende rampen, zoals een brand en de beeldenstorm, heeft overleefd.”
Dominique
“Het object dat mij het meest zal bijblijven, is het beeld van Onze-Lieve-Vrouw van Remedie in de kerk van Sint-Gillis. Het gaat voor mij niet alleen om het beeld zelf, maar vooral om het bijzondere verhaal eromheen. Onze-Lieve-Vrouw van Remedie is een 18de-eeuws gepolychromeerd beeld dat voorzien is van een uitgebreide garderobe, voor zowel Moeder als Kind. Tijdens de registratie stuitten we op een vondst in een blikken doos: allerlei juwelen die als ex-voto aan het beeld waren geschonken. Het ontrafelen van de kettingen heeft een hele namiddag geduurd! Om schade te beperken, heb ik toen stoffen onderleggers van thuis meegebracht en elk juweel op stof genaaid, zoals bij een juwelier. Het scapulier behorend tot het beeld was gestolen, maar we kregen het voorrecht om de Onze-Lieve-Vrouw met een splinternieuw scapulier te tooien. Om het risico op een toekomstige diefstal te verkleinen, heb ik het scapulier (van op een ladder) onzichtbaar maar heel stevig aan haar kleed genaaid.”
Beeld van OLV van Remedie, Sint-Gilliskerk (Brugge) PWV.0307.0319a
Kan je geen genoeg krijgen van het erfgoed in de Brugse parochiekerken? Op ErfgoedBrugge.be kan je de collecties samen doorzoeken en vind je nog meer interessante e-tentoonstellingen.